Kaffistovan í Vágsbotni umboðar í dag somu
mjúku virðir, sum Kondittaríið gjørdi í eitt mannaminni. Hon er eitt
portur til sjálvsmedvit, sjálvgloymsku, opinleika, samrøðu,
diskurs ella einsliga kontemplatión. Her ert tú bæði hjá tær sjálvum og
frá tær sjálvum.
Tú kanst velja millum
kaffi, cappucino, caffe latte, te og sjokulátu í ymiskum blandi,
og alt eftir smakki kanst tú fáa dropar av siroppi, likøri ella cognac
latnar niður í tín drykk. Aftan fyri ein glasvegg bretta kakur sær á, í
ymiskum sniðum og støddum - dúnhvítar kvarkkakur, leskiligar pannukakur
og reyðir, gulir og hvítir kakuungar, á stødd sum lundaegg. Og handan
diskin í hesum templi standa dísar - brosandi og blíðar - og fúsar at
uppfylla øll ynskir og, tá ið stundir eru, eisini at bera tær drykk
og bakkilsi yvir á títt borð.
Ramman er
ein hóskandi samanseting av fortíð og nútíð, moderniteti og søgu. Tær
dimmu gólvflísarnar og innbúgvið úr eik ella mahogni hóska á smakkfullan
hátt til teir hvítkálkaðu, ósløttu grótveggirnar, við ráka - káman
sansaðum - av langfarasigling, klippfiski og krýnikum frá teimum sjey
høvunum.
Hetta
staðið kundi valla verið betur valt. Eitt hanagleiv hiðani er kirkjan
og í Bringsnagøtu húsini hjá Klett, har Janus skald hevði skrivstovu,
og aftan fyri urtagarðurin, har systrarnar hjá Kalli Einarsson,
Dunganon greiva, plagdu at sóla sær.
Á
bryggjuni beint uttanfyri eru klippistova og fornbókhandil, og her sært
tú teir báðar, Carl Arge og Mortan Johannesen, bjóða sín dýrmæta fong
fram, umframt tosk og hýsu, kalva og skrubbu bæði flak, ræstan fisk og
forkunnugari sjógæti. Í vestri daga húsini hjá Lützen, Østrøm og Skeiva
Pakkhús, og longur uppi hómast, millum grønar lundir og træðrir av
pollamjørka, prýðilig sethús.
Í einum so
kveikjandi umhvørvi er ikki lætt at vera andaliga óvirkin. Og sum eg
siti her, uppi yvir einum caffe latte, dettur orðið mindfulness mær í
huga. Kvinnur við áhuga fyri buddhismu og yoga brúka stundum hetta
orðið. Men er hetta orðið vakurt? Og hvat merkir tað? Um tað ikki
riggar, hevði so borið til at givið hesum eysturlendska hugtaki, sum
hevur funnið vegin inn í tað frálíka blaðið Kvinnu, eitt snøggari navn?
Eg
taki tann fyrsta - fagurfrøðiliga - spurningin fyrst. Eg teski tey
trý stavilsini, og dómurin fellur straks, tíverri. Orðið er mishátt,
óhjálpið, klombrut. Sum mál er enskt alslúkið og megnar at geva øllum
hugsandi orðum innivist, men hetta orðið, haldi eg, fellur ikki væl,
heldur ikki á enskum.
Á vári 1922 skuldu
fólk í Havn finna eitt snøgt orð fyri amboðið Skærveknuser, sum kommunan
tá var farin at brúka. Onkur skeyt tá upp at geva hesum henta tóli tað
føroyska heitið dragihjólsgrjótjótrari. Hvat ein annars kann siga um
hetta nýyrði, tað kann bendast. Men mindfulness, sum er næstan líka
klossut, kann ikki bendast.
So
skuldi fyrsta stig verið avgreitt. Men hvat merkir orðið? Og hvussu
skal barnið eita? Meðan tankin roynir at nærkast hesum spurningum,
leitar hugurin út um nærumhvørvið, og tað er einum brádliga greitt, at
høvuðsstaðurin í hesum árum er ein býur, sum verður røktur og
fríðkaður. Og tað uttan stór orð og uttan reyp ella hóvasták.
Frá
býarhjartanum greina seg gøtur og ræsur niðan gjøgnum brekkur, upp á
heyggjar, niðan í gil og lundir og niður í deldir og dalar. Hvønn morgun
alt árið runt sært tú fólk fara eftir tí longu gøtuni frá Hotel Føroyum
til Norðasta Horn, summi einsamøll, onkur við hundi, nøkur á hestbaki.
Nú fyrst í juni - meðan fuglurin letur og putlar við reiður og ungar,
og lombini spæla ella súgva sínar mammur - er hesin túrur arkadiskur,
heilivágur fyri likam og sál.
Fyri einum
mánaði síðani fann eg gøtuna, sum gongur frá brekkuni í Ringvegnum og
niðan til Hotel Føroyar. Tú gongur móti brekku, smýgur inn í eina lund
og ert brádliga í einingi í einum lítlum paradísi millum trø, lægdir og
klettar. Og - undur av øllum undrum - her er eitt borð og tveir beinkir -
sum siga býarins mildu vættrar: ger so væl, sessast og fá tær!Og
hetta er ikki eindømi. Um allan býin er eitt arbeiði gjørt, til at
røkja natúrina, til at skapa høglig líkindir og til at fáa menniskju,
djór og gróður at nærkast hvør øðrum - gjørt við eini umsorgan, einum
ómaki og einum ídni, sum eru - ja, makaleys!
Og
tó - bara rósur fær Býráðið ikki. Tórsvøllur liggur á skeivum stað, og
til havsins mastodontar átti býurin at funnið aðra og fjarlagdari havn.
Eftir tíðindi um velduga havnavíðkan, spyr ein seg sjálvan, um menn ætla
at ovtaka seg. Dramblæti er falli næst.
Varrarnar bera við koppin av caffe latte, og eg staðfesti, at ein fær ikki henda drykk betri á Café Flore í París.
Men
hvar vóru vit? Jú - tað var hatta tungføtta enska orðið - hvat merkir
tað? Ein gloymd skaldsøga dagar í huganum, Island eftir Aldous Huxley,
eg keypti hana í 1962, á míni fyrstu ferð til London. Bókin byrjar við
einum orði: Attention! Tað ræður um at vera vakin, medvitin, at
varnast, ikki bara lívsins "veran og vilja", men seg sjálvan og sínar
kenslur, vreiði, ótta, gleði, kærleika, skomm, smædni.
Og
paradoksið er, at í tí tú varnast teg sjálvan, førkar tú teg frá tær
sjálvum, fært frástøðu, sær teg sjálvan sum fremmanda veru. Og tað bæði
løgna og undurfulla er, at í tí tú skoðar tíni følilsir, óttaleyst og
uttan at krógva nakað, ognast tú ein varhuga av frælsi og friði. Hetta
er partur av tí rætta vegnum, av dao. Suzuki og Huxley vistu hetta,
Erich Fromm somuleiðis.
Í eini søgu eftir
Heðin Brú verður hetta hugtak lýst. Vørðumaðurin hevur hug at skapa
yrkingar og myndir, men hann verður happaður og útflentur av
bygdafólkinum, og hansara listarligu gávur verða soleiðis køvdar og
kryplaðar. Av einum óhappi endar hann sum einabúgvi á Lítlu Dímun. Og í
friðinum fer tann listarliga nálin so við og við aftur at spretta.Ta
umskapan, sum her hendir, lýsir Heðin Brú við eini merkiligari
málisku. Hann skrivar, at maðurin nú sleppur at vera sær. "Sær" er
hvørjumfall. Aftur ímóti enskum, sum í bygnaði er primitivt, hava m.a.
týskt, grikskt og føroyskt henda møguleika - at brúka hvørjumfall
kreativt. Hetta turra grammatiska hugtak fær á henda hátt sálarfrøðiliga
ella filosofiska fyllu. At vera sær er at skoða seg sjálvan, sínar
fyritreytir, tað samanhang, sum treytar eins lív og líkindir, á henda
hátt at fáa frástøðu til seg sjálvan og soleiðis varnast sínar sonnu
møguleikar, sína vídd, sítt potentiella veingjabreiði.
Eureka!
Eg havi funnið tað! Særsemi er orðið. Seinni fari eg at spáka mær niðan
á Fornminnissavnið og handa teimum orðið mindfulness. Tí ivaleyst
hava tey ein krók, har hetta orð kann sleppa at hugna sær, í myrkri og
hýggi, saman við dragihjólsgrjótjótrara og øðrum kanska uppaftur
forvitnisligari neologiskum kuriosa.
Eg
reisist og skal fara, men - sum vil veruleikin taka mítt særsemi undir
sínar veingir - varnist eg, at Kaffistovan í Vágsbotni er vaksin, tí
her er ein inngongd vinstrumegin - og innanfyri er stór høll við trimum
rúmum. Í tí fyrsta stendur stórt, runt borð úr mahogni, við svørtum
stólum rundanum. Tað næsta hevur myrkareyðar veggir, og her eru
stólarnir ljósir. Tað triðja er oransjulitt, við reyðum stólum og borðum
úr ask.
Ein
opinbering- onki minni! Her er kondittarí við útsølu, og ein eygleiðir
mungandi eina kvarkkaku, eina othello-kaku og eina fromasjukaku. Í tí
innasta rúminum er framsýning av troyggjum, húgvum og taskum við
modernaðum sniði. Her ber til at keypa elegant formað leiríløt, kannur,
skálir, koppar, víngløs, sumt myrkablátt, sumt okkurgult, sumt brúnt.
Her er framsýning av festligum koppum, við mynstrum so ymiskum sum á
lomvigareggjum. Her selja tey gløs við baðismyrsli, kokusolju ella
eukalyptus-olju. Her fáast fløskur við olivinolju, dósir við italienskum
florentinarum, sjáldsamt kaffi.
Á
teirri fullkomnu kaffistovuni er rúm fyri øllum foldarbúgvum, tí sosialt
søkjandi, granskaranum við síni teldu, tí einsliga heimspekinginum.
Úr atmosferuni inni streymar tá eitt medvit, ein serlig kurteisi, eitt
slag av pli, sum ger, at fólk virða tørvin hvør hjá øðrum. Ein café av
slíkum slag er Kaffistovan í Vágsbotni. Hon er býarins oasa. Hon hevur
uppiborið eitt dygt herðaklapp!
Uttanfyri
standa blómukassar við tulipanum, sum leiftra spakan í lotinum. Nærri
bryggjukantinum standa fýra menn og práta, brosandi fryntliga í
góðveðrinum. Eitt kimiligt seglskip úr Southampton loysir, og
menninir veittra, í tí tað stevnir úteftir. Við borðið á flotbrúnni
sita tríggjar gentur, teirra rossahalar syftast í lotinum. Sólin ber
við røðina á Kirkjubøreyni,
sum í hesi løtu tykist rodna
av rósum og víni
Góða mentunarnátt!